139. ALFONTSO VIII.AREN KALEA / CALLE DE ALFONSO VIII

Auzoa: Erdialdea

 

Alfontso VIII.aren kalea Bilbo plazan hasi eta Artzain Onaren plazan amaitzen den kale labur bat da.

Alfontso VIII.a Gaztelakoa 1155ko azaroaren 11an jaio zen Sorian. Aita hiru urte zituela hil zitzaion. Gaztela, Leon eta Nafarroako erreinuek Iberiar penintsulan nagusi izateko lehian zebiltzan eta Nafarroa eta Leonek Gaztelari lurraldeak kentzeko aprobetxatu zuten.

 

XIII. mendeko Alfontso VIII.aren irudia.

Irudia: Wikipedia https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Alfons8_Tumbo.jpg

 

 

1170 urtean Alfontso errege izendatu zuten. Musulmanen kontra borrokatu zuen eta baita ere Nafarroa eta Leonek kendutako lurrak berreskuratu zituen. 1199an, Nafarroako Antso VII.a Magreben zegoela aprobetxatuz, Nafarroako mendebaldearen konkista hasi zuen.

Arrano Beltza, Antso VII.aren zigilua

Irudia: Wikimedia Comons https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AntsoVIIArrano.JPG

 

Araba, Durangaldea eta Gipuzkoa Gaztelaren menpe geratu ziren 1200 urtean. Ofizialki Gipuzkoarrak beren borondatez pasa ziren Gaztelako erreinura, hortik Alfontso VIII.ari kale bat emateko arrazoia, baina azken urteetan hori dudatan jartzen duten historialariak azaldu dira.

 

Nafarroako erresumako inbasioaren mapa. Irudia: Wikipedia

https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Nafarroako_Erresumaren_inbasioa_1199-1200.svg

 

1212an Alfontso VIII.ak penintsulako erreinu kristauen laguntza lortu zuen Navas de Tolosako guduan parte hartzeko eta Gaztelak penintsulako nagusitasunerako aurrerapausu handia lortu zuen. Alfontso VIII.a 1214an hil zen Avilako Gutierre-Muñoz herrian.

 

Navas de Tolosako guduaren monumentua. Argazkia: Wikipedia

https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:NavasDeTolosaMonument.jpg

 

Alfontso VIII.aren kalearen izendapena 1891ko azaroaren 16an onartu zen. Bitxikeria bezala, kale labur honetan hiru kale plaka estilo ezberdin kontserbatzen dira.

 

 

138. MANDASKO DUKEAREN PASEALEKUA / PASEO DEL DUQUE DE MANDAS

Auzoa: Egia

 

Mandasko dukearen pasealekua Iztueta kalearen amaierako biribilgunean hasten da, Zuhaizti plazaren ondoan, eta Egia kalean amaitzen da, Cristina Enea parkearen sarreraren ondoan.

 

Fermin Lasala Collado 1832ko uztailaren 17an jaio zen Donostian. Gurasoak Fermin Lasala Urbieta enpresari eta politikaria eta Rita Collado merkataria ziren. 1859an Cristina Brunettirekin ezkontzean Mandas eta Villanuevako duke ezkontide titulua lortu zuen.

 

Fermin Lasala Collado. Argazkia: Kutxateka https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/37061/s/24

Enpresari eta politikaria, Egian lur eremu handi bat erosi zuen. Gipuzkoako batzarkide eta Espainiako diputatu eta senatari izan zen. Madrildik Hendaiarako burdinbidea Gipuzkoan zehar joatea sinatu zuen aldundiaren izenean. Canovasen gobernuko ministro izan zen.

Madril-Hendaia trenbidearen Ormaiztegiko bidezubia. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_Zumalakarregi_Albumsigloxix_002431.JPG

 

Enbaxadore izan zen, Parisen aurrena eta Londresen gero. Madrilen hil zen 1918an. 18000 liburuko liburutegia utzi zion Donostiako udalari, baita emaztearen omenez izendatutako Cristina Enea etxaldea, 1926tik aurrera udalak kudeatzen duelarik.

 

Mandasko dukearen bustoa Cristina Enea parkean

 

Pasealekua dagoen eremuak hainbat izen izan ditu. Aintzinean Txurrutala bezela ezagutzen zen. Gaur egun Zuhaizti eskola dagoen eremuan 1606an Frantziskotarrek komentua eraiki zuten eta 1836an Miserikordia etxea. Handik abiatzen zen pasealekuari San Francisco izena eman zioten.

Santa Katalina zubia Zurriolatik 1865an. Ezkerrean, Miserikordia etxea.

Argazkia: Kutxateka https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/1185592/s/264

Militarrak Rifeko gerrara joateko prestatzen, Miserikordia etxeko kuartelean.

Argazkia: Kutxateka https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/348036/s/0

Ondoren Atotxa izena hartu zuen pasealekuak. Izenaren jatorria ez dago argi. Pasealeku honetan hainbat eraikin aipagarri egon dira historian zehar: fabrikak, fruta merkatua, frontoiak, belodromoa, futbol zelaia, zezen plaza... eta nola ez, Atotxako dorrea.

 

Jai Alai Moderno frontoia 1935ean. Argazkia: Kutxateka

https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/348772/s/144

Atotxako zezen plaza. Argazkia: Kutxateka https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/177573/s/12

 

Futbola Atotxan. Atzean, Ramon Mugica aroztegia.

Argazkia: Kutxateka https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/191518/s/324

 

 

Atotxako dorrea

Mandasko dukearen pasealekuaren izendapena 1926ko azaroaren 9an onartu zen.

 

 

137. MARBIL PARKEA / PARQUE DE MARBIL

Auzoa: Antiguo

 

Marbil parkea Marbil bidearen goiko aldean dago, Erregeneako urbanizazioaren atzean. Kostako Donejakue bidea bertatik pasatzen da Igeldoruntz.

Marbil baserria XIX. mendean zegoen egurrezko etxe bat zen. 1832an aipatzen da bere izena baina XIX. mende erdialderako hutsik egongo zen jada. Gaur egun bere lekuan Millabider etxea dago, Igeldo pasealekuko 196. zenbakian.

Marbil parkearen izendapena 2001ko abenduaren 3an onartu zen.

 

 

136. GAZTELUBIDE / CALLE DE LA SUBIDA AL CASTILLO

Auzoa: Erdialdea

 

Gaztelubidea Koruko Ama Birjinaren kalean hasten da, Gaztelubide elkartearen ezkerrean, eta Urgull mendiko gazteluraino doa.

 

 

Urgulleko bide guztiak Gaztelubide bezala har daitezke, Elbira Zipitria Andereñoaren bidearen salbuespenarekin.

 

 

 

 

 

1194an Nafarroako Antso VII.a Azkarrak Urgull mendiaren gailurrean zegoen gaztelua berreraiki zuen. Hainbat eraldaketa izan zituen eta 1688an ekaitz batek sute bat eragin eta gaztelua suntsitu zuen, Hercules Torrelli arkitektoak berreraiki zuelarik.

 

Nafarroako erresumako gazteluaren informazioa

 

Gazteluaz gain, hainbat harresi, defentsa eta bateria daude Urgull mendian zehar (Damen Bateria, Begiratokiko Gotorlekua, Bardokas Bateria, etab). Horregatik Parte Zaharreko biztanleek "gaztelua" deitzen diote mendi osoari.

Damen bateria

 

Bardokaseko bateria

Begiratokiko gotorlekua

 

Gobernadorearen bateria

 

 

1863an Donostiako harresiak erautsi zituzten. Handik aurrera Urgull mendiko defentsa sistemak zaharkituak gelditu ziren eta 1921an Udalak mendia erosi zion armadari. 1925an monumentu nazionala izendatu zuten.

 

Motako gaztelua 1940ko hamarkadan. Argazkia: Kutxateka

https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/177077/s/0

 

 Motako gaztelua 1940ko hamarkadan. Argazkia: Kutxateka

 https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/197

 

 

Gaztelua 1950 hamarkada baino lehenago. Argazkia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Urgull_gailurra_001.jpg

 

 

Urgull mendiaren erosketaren ekitaldia 1921an. Argazkia: Kutxateka

https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/37557/s/0

 

 

Gazteluan dagoen Motako Kristoaren kapera 1688ko sutearen aurretik ezaguna zen jada. Frankismoan udalak Jesusen Bihotzaren estatua bat eraikitzea erabaki zuen. Pedro Muguruza Otaño arkitektoa eta Federico Collaut Valera eskultorearen proiektua 1950an inauguratu zen.

 

Gaztelubide izena aspalditik erabilia den arren, kalearen izendapena 1982ko uztailaren 8an onartu zen.