74. LIZARRA KALEA / CALLE DE ESTELLA

Auzoa: Erdialdea

 

Lizarra kalea Easo kalean hasten da, Larramendi kalearen jarraipen bezala, eta Aldapeta galtzadan bukatzen da, gatzada honen 10 zenbakiaren parean.

 

Lizarra Nafarroa Garaiko mendebaldean kokatzen den udalerria da, Logroño eta Iruñearen arteko erdibidean. Jurramendi mendiaren azpian dago eta Ega ibaiak zeharkatzen du.

Lizarrako armarria. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Coat_of_Arms_of_Estella.svg

 

Iruñeako Antso I.a Gartzes erregeak 914an Lizarra herriska musulmanei birkonkistatu zien eta 1090an Lizarraren parean Antso V.ak Stella hiria sortu zuen, hiri honi Jakako forua emanez, Donejakue Bideko frankoak bertan bizitzen gera zitezen.

 

Antso I.a Gartzesen estatua Deion (Villarreal de Monjardín). Argazkia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sancho_Garc%C3%A9s_I_de_Pamplona.jpg

Lizarrako forua eredu bezala hartuz, Nafarroako Antso VI.a Jakitunak eman zion Donostiari forua, XII. mendean, gaskoiek Nafarroako kostaldea birpopulatzeko helburuarekin, Oriotik Bidasoaraino doan eremuan.

 

Nafarroako Erresuma Antso Jakitunaren erregealdian. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nafarroako_Erresuma_-_Antso_Jakituna_(1179_arte).svg

 

 

Judutarren presentzia Lizarran nabarmena zen XI. mendetik aurrera. 1328ko martxoaren 6an, frai Petri Oikogoiengoaren sermoien eraginez, herritarrek judutegia erasotu zuten. Honetaz gain, Gaztelaren aurkako gerrak eta nafarren arteko gatazkek eragin handia izan zuten hirian.

Lizarrako Hilobi Santuaren elizako ateko detailea, ustez judutar bat irudikatzen duena. Argazkia: Wikipedia

https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:M%C3%A9nsula_de_la_Iglesia_del_Santo_Sepulcro_(Estella).jpg

 

Nafarroako konkistaren ondoren, Lizarrak Donejakue Bideko geraleku bezala izandako garrantzia galdu baina eskualdeko hiriburu bezala egonkortu zen. XIX. mendean, Espainiako independentziaren gerrak, Erregezaleen matxinadak eta bi karlistaldiek hiria gogor jo zuten.

Lizarrako udaletxe zaharra, XVIII. mendean eraikia. Argazkia: Wikipedia

https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Estella_-_antiguo_Ayuntamiento.jpg

 

XX. mendean euskal abertzaletasuna haziz joan zen Lizarran eta 1931ko ekainaren 14an euskal udalen biltzarrean, autonomia estatutu baten proposamena onartu zen, Lizarrako estatutua. 1936ko altxamenduan matxinatuek Fortunato Agirre EAJko Lizarrako alkatea erahil zuten.

 

Estatutuaren aldeko manifestazioa Lizarran 1932ko ekainean. Argazkia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Euskal_Estatutuaren_aldeko_manifestazioa_Lizarran_(Nafarroa),_1932ko_ekainean.PNG

 

1976ko maiatzaren 6an, karlisten urteroko Jurramendiko erromerian, Sixto Borboi-Parmakoaren aldeko karlista ultraeskuindarrek eragindako istiluetan, Karlos Hugo Borboi-Parmakoaren aldeko karlismo ezkertiarraren bi kide hil zituzten. 

 

Jurramendiko 1969ko erromeria. Francoren aldeko eta Juan Karlos borboikoaren kontrako pankarta.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Montejurra_1969.jpg

 

1998ko irailaren 12an, Ipar Irlandako bake prozesua eredu bezala hartuz, hainbat alderdi politiko, herri-mugimendu eta sindikatuek Lizarrako akordioa sinatu zuten, urriak 2an Donibane Garazin berretsia. ETAk su-etena iragarri zuen honen ondorioz.

 

Lizarrako akordioaren argazkia Euskaldunon Egunkarian. Argazkia: Wikimedia Commons

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/Lizarra-Garazi_Egunkaria1998_JagobaManterola.png

 

Gaur egun Lizarra 14.000 biztanleko udalerria da. Nafarroako Euskeraren Foru Legearen arabera eremu mixtoan kokatzen da eta euskaldunen kopurua %14.1 da. Udalerriko jarduera ekonomiko nagusia merkataritza eta zerbitzuak dira.

 

 Lizarra. Argazkia: Wikimedia Commons https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Puente_Estella.jpg

 

 

Lizarra kalearen izendapena 2010eko uztailak 30ean onartu zen.

 

 

73. IRIBAR PLAZA / PLAZA DE IRIBAR

Auzoa: Ibaeta

Iribar plaza Igarako industrialdean dagoen biribilgune bat da, Portuetxe kalea bertan amaitzen da eta Pokopandegi eta Pilotegi bideak hasten dira.

 

 

 

Bertan zegoen Iribar baserriak ematen dio izena plazari.

 

Iribar baserria. Argazkia: euskal kultura ondarea

https://www.euskadi.eus/app/ondarea/arkeologia-ondarea/iribar-baserria/baserria/donostia-san-sebastian/-ibaeta/fichaconsulta/56308#ad-image-0

 

 

Iribar baserria izan zen erdiko zutabea sagardoa egiteko tolare bezala mantendu zuen azken baserria, 1908an kendu arte. Aintzinean baserri guztiak egitura honekin eraikitzen zituzten. Ezkioko Igartubeiti baserri-museoan tolare horietako bat berreraiki zuten.

Igartubeiti baserri-museoko tolarea. Irudia: Wikimedia Commons 

https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Tolarea.jpg#mw-jump-to-license

Iribar plazaren izendapena 1994ko azaroaren 29an onartu zen.

 

72. CLARA CAMPOAMOR PLAZA / PLAZA DE CLARA CAMPOAMOR

Auzoa: Erdialdea

Clara Campoamor plaza Zubieta kalearen bukaeran dago, Kontxa eta Mirakontxa pasealekuen arteko hiruki formako barruti bat osatuz, la Perla eraikinaren ondoan.

Carmen Eulalia Campoamor Rodríguez 1888ko otsailak 12an jaio zen Madrilen. 10 urte zituela, aita hil eta ikasketak utzi behar izan zituen lanean aritzeko. 1909an telegrafista laguntzaile oposizioak atera eta Zaragozan eta Donostian lan egin zuen. 

Clara Campoamor 1930ean. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Clara_Campoamor-2.jpg?uselang=es

 

 

1914an Instrukzio Publikoko Ministerioan plaza lortu eta Madrilera bueltatu zen. 1924an zuzenbide ikasketak burutu eta abokatu lanetan hasi zen. Mugimendu errepublikar ezberdinetan ibili zen eta 1931an Lerrouxen partidu erradikalean zegoela, diputatu hautatu zuten.

 

Clara Campoamor 1931ko apirilaren 5ean Donostiako Urumea Frontoian emandako mitin batean.

Argazkia: Kutxateka https://www.kutxateka.eus/Detail/objects/39060/s/0

 

 

Emakumeek ez zuten botua emateko eskubiderik. Errepublikaren konstituzio berria eratzeko proiektuan emakumeen sufragioa sartzeko borrokatu zuen. Eztabaida sutsuaren ondoren 1931ko urriak 1ean konstituzioaren puntu hori sartzearen alde bozkatu zuten diputatuek alde txikiarekin.

 

1931ko konstituzioaren azala. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portada_de_la_Constituci%C3%B3n_de_1931,_Congreso_de_los_Diputados.png

 

 

Sufragio unibertsalaz gain, 1931ko konstituzioak dibortzioa legeztatu zuen Clara Campoamorri esker. Hurrengo urteetan prostituzioa abolitzen zuen legearen aldeko kanpaina burutu zuen, 1935an legea onartu zelarik.

Clara Campoamorren eskultura Donostiako izen bereko plazan. Dora Salazar.

 

Gerra zibila hastean, Lausanara ihes egin zuen. Buenos Airesen eta Parisen bizi zen, itzultzaile bezala lan eginez eta konferentziak emanez. 1955an Lausanara bueltatu zen eta 1972an hil zen. Bere errautsak Donostiako Polloe hilerrian lurperatu zituzten.

Clara Campoamorren hilobia Polloen.

 

 

Clara Campoamor plazaren izendapena 1996ko otsailak 19an onartu zen.

 

 

71. MORAZA KALEA / CALLE DE MORAZA

Auzoa: Erdialdea

Moraza kalea Gernikako arbolaren pasealekuan hasi eta Larramendi eta Pedro Egaña kaleen parean doa, Easo kalean bukatzen delarik, Easo plazako kioskoaren ondoan.

 

 

Mateo Benigno Moraza Ruiz de Garibai Gasteizen jaio zen 1817ko irailaren 21ean. Abokatu karrera Oñatiko Unibertsitatean eta Valladoliden burutu zituen. 1859an Arabako Batzar Nagusietako aholkulari izendatu zuten. 

Mateo Benigno Morazaren erretratua Fermin Herranek egindako biografian. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Mateo_Benigno_de_Moraza.jpg#mw-jump-to-license

Foruzale amorratua, Espainiako Gorteetako diputatu aukeratu zuten eta 1876an Morazak euskal legeriaren aldeko defentsa sutsua egin zuen Madrilgo legebiltzarrean baina uztailak 21ean foruak aboltzen zituen legea onartu zen. Moraza 1878ko urtarrilaren 17an hil zen Gasteizen.

Mateo Benigno Morazaren eskultura Arabako Foru Aldundian. Irudia: Wikimedia Commons

https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Vitoria_-_Diputacion_Foral_Alava14.JPG#mw-jump-to-license

Moraza kalearen izendapena 1891ko azaroak 16an onartu zen.